Hier volgt het verhaal van Jan Smit, nee, niet de zanger. Onze Jan is een acteur, een heel goede en succesvolle zelfs. Hij leeft van zijn passie en heeft zijn kinderdroom waargemaakt; in films spelen. Hij is succesvol, gezond, speelt mooie rollen en heeft voldoende inkomen om prettig te leven. Hij heeft veel vrienden en ik denk dat we Jan een gelukkig man kunnen noemen. Hij leeft voor het applaus en geeft daarvoor álles wat hij in zich heeft. Jan Smit (niet de zanger) is een method actor, dat wil zeggen dat hij zich helemaal inleeft in zijn te spelen karakter. Hij zet geen masker meer op zoals de oude Grieken, maar hij ‘is’ het karakter dat hij speelt. (De Grieken speelden hun ’tragedies’ met maskers op als ze van rol wisselden. Zo’n masker heet: persona… Oftewel; een persoon. is iemand die een rol speelt)
Nu gebeurde er het volgende. Jan kreeg een aanbod om King Lear van Shakespeare te spelen op het toneel. Een eer die hij maar al te graag aannam. Het bleek de rol van zijn leven, want Jan wérd King Lear wanneer hij optrad. De toeschouwers waren verrukt en het applaus was elke avond oorverdovend. King Lear spelen was een zware rol, want de koning is in oorlog met Frankrijk en verdeelt zijn koninkrijk onder de twee dochters die hem vleien en hij verbant de derde die van hem houdt. Zijn oudste dochters wijzen hem vervolgens allebei af. King Lear staat onder grote druk, heeft veel twijfels en wordt uiteindelijk gek terwijl hij dwaalt door een storm. Jan gaat zo in de rol op dat hij buiten het podium nog steeds denkt dat hij King Lear is. Hij wordt depressief en is vaak boos, slecht aanspreekbaar en voelt zich vreselijk. Zijn dagen vullen zich met stress omdat hij de ellende van de persoon op het toneel volledig in zijn dagelijkse leven overneemt. Jan Smit is Jan niet meer, maar King Lear geworden.
Op een gegeven moment komt een goede vriend naar de succesvolle voorstelling en is erg onder indruk van het toneelspel. Na afloop bezoekt hij Jan in de kleedkamer en vindt zijn vriend daar huilend en nauwelijks aanspreekbaar schokkend van verdriet. King Lear legt uit dat zijn dochters hem verraden hebben en dat de Koning van Frankrijk oorlog wil. Dat hij gek wordt van stress en geen uitweg meer ziet. “Maar Jan”, zegt de vriend, “Jij bent King Lear niet, jij bent Jan, Jan Smit, de acteur. Dit zijn niet jouw gevoelens en niet jouw gedachten. Je speelt een rol”. Na veel zoeken ontdekt jan uiteindelijk dat hij inderdaad Jan Smit is en niet King Lear. Meteen op dat moment wordt zijn geluk hersteld.
Hij speelt geen rol meer maar is zichzelf weer.
Door de ontwikkeling van de moderne samenleving en de hoge intelligentie van de mens werd taal ons belangrijkste communicatiemiddel. De rol die we in de samenleving spelen neemt ons vaak over en we vergeten gewoonweg dat we een rol spelen. Goed en wel bekeken zijn we slechts de eerste vier jaar van ons leven ons zelf. Daarna leren we taal en gaan we onze ouders en omgeving pleasen. We gaan ons conformeren aan de cultuur waarin we leven. We gaan meedoen. Onze scholen doen precies dát en uiteindelijk komen we allemaal op de ‘academie van iemand worden’ terecht. Daarna beslist de cultuur waarin we leven of we succesvol zijn of niet. De regels zijn geschreven en het lijkt alsof er geen ontkomen aan is. Het is dit rollenspel dat de basis is van al ons lijden.
Een mooie poëtisch voorbeeld hiervan is dit kort gedicht:
“Wanneer twee mensen elkaar ontmoeten,
zijn er eigenlijk zes aanwezig.
De eerste twee zijn de personen die beiden durven tonen,
de volgende twee zijn wie we in de ander zien
en de laatste twee zijn nog geheim,
dat zijn de mensen die we echt zijn.”
juli 2024 Erwin Steijlen
Erwin is kunstenaar, componist, dichter, spreker, dagvoorzitter en creactivist.