Hebt u ooit gehoord van de theorie van Positieve Desintegratie? Waarschijnlijk niet, maar aangezien u dit nu leest is het wel iets waar u wellicht (onbewust) mee bezig bent. Voor mij was het een openbaring toen ik het werk van Dabrowski las.
Dr. Kazimierz Dąbrowski (1902-1980) was een Poolse psycholoog, psychiater en filosoof. Hij was thuis in kunst, muziek, literatuur, filosofie en wetenschap. Deze veel te onbekende psychiater/filosoof heeft een prachtige theorie beschreven over de menselijke geest en groei. Dąbrowski ontwikkelde de Theorie van Positieve Desintegratie, die hij staafde hij met veel klinisch, empirisch en biografisch onderzoek. Hij richtte zich daarbij vooral op getalenteerde en begaafde mensen. Hij heeft heel veel werk nagelaten waarvan een deel nog niet is vertaald. Omdat hij pas later Engels leerde, is veel van zijn werk in het Pools. De eerste versie van zijn theorie schreef hij in 1937. Hij leefde net als de andere grote denkers zoals Freud, Jung, Adler en Einstein in een bijzondere tijd. Een tijd van oorlog, maar ook een tijd van transitie, want het werk van deze mensen is nog steeds niet geëvenaard of weerlegt. Zij leven voort in het werk en leven van miljoenen. Voor mij zijn Jung en Adler heel belangrijk, helden zelfs, maar..
Het was Dabrowski die me voordat ik aan Jung en Adler begon in liet zien dat wat er met mij gebeurde, al mijn lijden en al mijn twijfels, mijn gevoel van falen en denken dat ik er niet meer bij mocht horen, niets anders was dan groei. Groei!
Ik had het gevoel dat wat hij in 1937 schreef zelfs letterlijk over mij ging!
Hieronder volgt een korte uiteg over de theorie van Dabrowski over persoonlijkheid.
Persoonlijkheid
Dabrowski definieert persoonlijkheid als een volledig ontwikkeld individu, zelfbewust en zelfgekozen. De persoonlijkheid ontwikkelt zich door desintegratie (uiteenvallen) van de bestaande emotionele en cognitieve structuren dat nodig is om structuren van een hoger niveau te ontwikkelen en te groeien als mens.
Hij ziet psychoneuroses (overspannenheid, stress, grote angst, minderwaardigheidsgevoel, schuldgevoel, depressie) niet als ziekte. Neurose en innerlijk conflict zijn niet noodzakelijk negatief en hoeven niet te worden bestreden. Het innerlijk conflict is mogelijk een aanwijzing van emotionele groei of in ieder geval de potentie daartoe.
De drie factoren die bij de persoonlijkheidsontwikkeling een rol spelen zijn:
De aanleg van de persoon; dat wil zeggen de aangeboren kenmerken, mogelijkheden en capaciteiten (nature)
De invloed van de sociale omgeving (nurture)
De wil om te groeien; het gaat hier om de wil om te veranderen en het individu is daar bewust mee bezig. Deze factor speelt in de ontwikkeling vanaf niveau 3 een rol. De derde factor vloeit voort uit, maar overstijgt de eerste en tweede factor.
Verder hanteert Dabrowski het begrip ontwikkelingspotentieel (developmental potential), dat uit zijn aangeboren speciale talenten en begaafdheden (eerste factor), de 5 overprikkelbaarheden (overexcitabilities, OE’s) en de wil om te groeien (derde factor) bestaat.
De 5 ‘overprikkelbaarheden’ zijn:
Psychomotorisch: Dit verwijst naar de capaciteit om actief en energiek te zijn. Kenmerken zijn onder andere; grote beweeglijkheid, snel praten, impulsiviteit, bezig willen zijn, gedrevenheid, competitiviteit en moeite met ontspannen.
Zintuiglijk: Het verwijst naar de capaciteit om zintuigelijk te genieten. Kenmerken zijn verfijnde en verhoogde zintuiglijke gevoeligheid die zich kan uiten in het sterk zintuigelijk genieten van schoonheid, kunst, literatuur, muziek, vormen, kleuren en natuur, maar ook in de behoefte aan bewonderd te worden, in de spotlights te staan en drang naar comfort en luxe. Iemand kan zeer gevoelig zijn voor sterke prikkels zoals fel licht, intense geuren, harde geluiden, ruwe kleding of kledingetiketjes.
Intellectueel: Dit verwijst naar de activiteit van de geest. Het is niet hetzelfde als intelligentie en refereert niet naar academische successen. Het gaat om een intellectuele honger. Kenmerken zijn onder andere onophoudelijk vragen stellen, alles analyseren en synthetiseren, een scherp observatievermogen, onafhankelijk denken, kritisch zijn, ontwikkelen van nieuwe ideeën en concepten, sterk zijn in het leggen van verbanden, denken over het eigen denken en grote nieuwsgierigheid.
Verbeeldend: Verwijst naar de verbeeldingskracht. Kenmerken zijn onder andere, een sterk vermogen tot levendige visualisaties met vele details, inventiviteit, levendige fantasie, creativiteit en innovativiteit, groot gevoel voor humor, beelddenken maar ook snel wegdromen bij verveling, vluchten in fantasie- en droomwereld en dramatiseren.
Emotioneel: Verwijst naar de intensiteit van emoties en naar sensitiviteit, niet naar de emotionaliteit. Kenmerken hiervan zijn onder andere complexe en intense gevoelens en emoties, een sterk vermogen tot empathie, sterke gehechtheid aan personen, dieren of plaatsen, maar ook verlegenheid, psychosomatische klachten, bezig zijn met de dood, angsten, depressies, intens gevoel van eenzaamheid, een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en een scherp rechtvaardigheidsgevoel.
De laatste drie overprikkelbaarheden zijn cruciaal voor de ontwikkeling en het is vooral de emotionele overprikkelbaarheid dat hogere ontwikkeling aanstuurt.
Niveaus
De Positieve Desintegratie Theorie beschrijft de persoonlijkheidsontwikkeling in vijf opeenvolgende niveaus, van primaire integratie bij de geboorte via 3 niveaus van desintegratie naar secundaire integratie, het vijfde niveau dat maar door weinig mensen wordt bereikt.
Niveau 1: Primaire integratie
. Dit niveau is een samenhangende psychologische structuur dat wordt gestuurd door primitieve drijfveren en socialisatie. Er bestaat geen werkelijke autonomie of individuele persoonlijkheid. Er zijn weinig interne conflicten omdat men leeft volgens ‘one gets along by going along’. Zelfreflectie ontbreekt en er is geen eigen verantwoordelijkheid als iets fout loopt. Conformiteit en zich aanpassen worden voortdurend nagestreefd.
Niveau 2: Eénlagige integratie
. Dit is het eerste niveau dat gekenmerkt wordt door desintegratie. Eénlagige conflicten, conflicten tussen alternatieven die in wezen gelijkwaardig zijn, veroorzaken de afbraak van de primaire integratie. Ze uiten zich in onder andere in humeurschommelingen, depressieve gevoelens, psychosomatisch klachten, angsten en onzekerheid. Aanvaarding door anderen en ‘doen wat hoort’ is nog heel belangrijk. Deze ontwikkeling gaat vaak gepaard met zelftwijfel.
In dit niveau is geen oplossing voor ontwikkeling voor handen. Velen vallen terug naar niveau 1 om zichzelf te beschermen tegen verdere desintegratie. Sommigen blijven hierin steken en krijgt de desintegratie geen richting en is er geen stuwende kracht tot groeien. Anderen groeien door naar niveau 3.
Niveau 3: Spontane meerlagige desintegratie
. Dit niveau bevat het begin van meerlagigheid. Er is veel innerlijk conflict maar dat krijgt nu richting en geeft aanleiding tot emotionele groei. Er ontwikkelt zich een eigen waarden- en normensysteem. Men maakt zich steeds meer los van ‘wat hoort’. Dąbrowski noemt dit positieve onaangepastheid. Er is conflict tussen ‘hoe ik ben’ en ‘hoe ik wil en kan zijn’. Men wordt gedreven door een persoonlijkheidsideaal in zichzelf. Daardoor zijn er gevoelens van ontevredenheid met zichzelf, existentiële angst en innerlijke morele conflicten. Het kan een zeer pijnlijk proces zijn.
Er is een groeiend besef van persoonlijke autonomie. Men is niet langer in de macht van de wereld om hen heen. Er vindt een stijging van gevoel van eigenwaarde plaats.
Mensen hebben hun eigen lijden onder ogen gezien en er inzicht in gekregen. Dit niveau is cruciaal voor een positieve persoonlijkheidstransformatie en als dit niveau is bereikt, glijdt men niet meer naar niveau 2 of 1.
Niveau 4: Georganiseerde meerlagige integratie
. Op dit niveau vindt de doorontwikkeling van meerlagigheid plaats. De derde factor treedt hier versterkend op. De persoonlijkheidsontwikkeling wordt nu via innerlijk conflict bewust gestuurd door het individu. Het eigen waarden- en normensysteem wordt sterker en beter afgekaderd. Het eigen persoonlijkheidsideaal wordt duidelijker en meer bereikbaar. Men wordt rustiger. Er is een toename in het vermogen tot empathie. Men toont een sterk verantwoordelijkheidsgevoel, authenticiteit, zelfbewustzijn, autonomie in praten en handelen en zelfreflectie. Zelfperfectie is hier de motor. Er vindt zelfacceptatie plaats en er is een gevoel van zekerheid dat de ontwikkeling gewoon gebeurt. Er is een sterke vermindering van innerlijk conflict, faalangst en weerstand. Men ontwikkelt een groot mededogen voor de pijn van anderen zonder er zelf door overweldigd te raken.
Niveau 5: Secondaire integratie.
Niveau 5 is een levenslange voortzetting van het doel om het eigen persoonlijkheidsideaal en zelfperfectie na te streven. Innerlijke conflicten verdwijnen door het bereiken van het persoonlijkheidsideaal, wat men kan en wil zijn. Er is integratie van de eigen waarden en normen in hoe men is en hoe men zich gedraagt. Denken en voelen zijn met elkaar versmolten in een flexibel en harmonieus geheel. Empathie en altruïsme zijn prominent aanwezig. Niveau 5 is maar voor een enkeling weggelegd.
Tja, ik kan niet voor u spreken maar het bovenstaande hielp mij enorm, want het gaf me voor het eerst het krachtige idee dat ik goed bezig was en dat al mijn problemen die ik heb met de maatschappij en mijn rol hierin, groei was, groei is.
Ik herkende zoveel in zijn woorden dat het me een gevoel van thuiskomen gaf en me nog meer aanzette om door te zoeken, meer te onderzoeken en vooral te geloven in wat ik gestart was. Groeien op mijn manier.
Dabrowski had ongezouten kritiek op het onderwijssysteem. Educatie omvat volgens hem geen nivellering naar het statische gemiddelde van de klas. Kinderen zouden gestimuleerd moeten worden om de uniciteit van het eigen karakter te laten reflecteren in de gestelde doelen en gehanteerde waarden. Individuele onderwijsmethoden en voorlichting aan onderwijzers over psychoneurosen in de context van ontwikkeling is volgens Dąbrowski derhalve essentieel. Dąbrowski’s theorie is de laatste jaren steeds meer in de belangstelling komen te staan. Nog steeds wordt er werk van hem vertaald. Er is een instrument ontwikkeld om de 5 overprikkelbaarheden te meten. Het gaat om een vragenlijst die ondertussen in 3 versies gebruikt wordt. Er zijn echter nog geen normen voor handen. Het bevindt zich dus nog in experimenteel stadium.
Augustus 2024 Erwin Steijlen
“Niemand kan jou je minderwaardig laten voelen, zonder je eigen instemming”
- Eleonar Roosevelt
“The art of living… is neither careless drifting on the one hand nor fearful clinging to the past on the other. It consists in being sensitive to each moment, in regarding it as utterly new and unique, in having the mind open and wholly receptive.”
- Alan Watts
“The universe unfolds in your mind. It’s just that your mind is not only yours; it is also my mind, the neighbor’s mind, the co-worker’s mind, the cat’s mind, the ant’s mind, etc., since we all share the same instinctive “I” feeling.”
Uit More Than Allegory – Bernardo Kastrup
Erwin is kunstenaar, componist, dichter en spreker